Netspar Podcast Pensioen & Wetenschap

Wie vermijdt pensioeninformatie?

De cijfers liegen er niet om. Een substantiële groep Nederlanders – ongeveer één op de vijf – vermijdt actief pensioeninformatie. Zij nemen een actieve beslissing om deze informatie te vermijden, op dezelfde manier als bijvoorbeeld zorgmijders: mensen die eigenlijk naar de dokter zouden moeten gaan, maar dit nalaten. Kène Henkens is hoofd van een onderzoeksgroep op het gebied van werk en pensioen bij het NIDI en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij deed samen met zijn collega Harry van Dalen onderzoek naar wie pensioeninformatie vermijdt.

Uit hun onderzoek komen drie factoren naar voren die de kans op het vermijden van pensioeninformatie vergroten: zorgen hebben over je pensioen, problemen hebben met het begrijpen van alle complexiteit rondom pensioen en weinig vertrouwen hebben in de pensioensector. Kan er iets worden gedaan aan de oorzaken van dit probleem en is beleid hierop mogelijk? Gespreksleider Saskia ter Ellen gaat hierover in gesprek met Kène Henkens en Corine Schep, productmanager pensioen bij a.s.r.

Schep geeft aan dat het voor de pensioensector belangrijk is dat hier aandacht voor is. Er wordt veel van de sector verwacht, onder andere op het gebied van keuzebegeleiding van deelnemers. Welke rol kunnen werkgevers spelen in het bereiken van mensen die pensioeninformatie vermijden? En waarom is het belangrijk dat de default van pensioenproducten goed ingericht is? Schep en Henkens hebben het over de mogelijkheden en onmogelijkheden en het belang van benoemen dat dit iets is om over na te denken.

Verder lezen

• Netspar Industry Paper: Wie vermijdt pensioeninformatie? Het belang van financiële vaardigheden, vertrouwen en pensioenzorgen van Harry van Dalen en Kène Henkens
• Website van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut  (NIDI), dat is aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) en geaffilieerd met de Rijksuniversiteit Groningen

Jubileumpodcast: vier perspectieven op de toekomst van pensioen

Netspar bestaat op 1 april 2025 twintig jaar. Tijdens het Jubileumcongres Pensioen & Wetenschap in Den Haag hebben we een bijzondere aflevering opgenomen van onze podcast. In deze jubileumpodcast gaat gespreksleider Saskia ter Ellen, directeur kennisdeling bij Netspar, in gesprek met de vier keynotesprekers van het congres. Ze bieden vier verschillende perspectieven op de toekomst van pensioen.

De volgende keynotesprekers en perspectieven komen aan bod:

Petra Hielkema: Europese uitdagingen

“De uitdaging in Europa is het pensioengat. 20 procent van de Europeanen heeft het risico dat ze in armoede gaan leven tijdens hun pensioen. In een welvarend deel van de wereld als de EU is dat veel te veel.”

Petra Hielkema is voorzitter van EIOPA, de Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioen.

Prof. John G. Lynch, jr.: interacties tussen systeem en individu

“Het argument voor systeemverandering is dat je grotere effecten hebt op het sociale welzijn door niet op het individu te rekenen om zijn of haar eigen problemen op te lossen.”

Prof. John G. Lynch, jr. is Distinguished Professor aan de Universiteit van Colorado en oprichter van het Center for Research on Consumer Financial Decision Making.

Prof. mr. Lokke Moerel: technologische weerbaarheid

“Inmiddels is het zo dat je niet alleen je informatie moet beveiligen, maar ook al je systemen en netwerken. En ook dat je als pensioenfonds ‘resilient’, dus weerbaar moet zijn. Dat gaat veel verder dan ICT-beveiliging.”

Prof. mr. Lokke Moerel is senior of counsel bij Morrison & Foerster en hoogleraar Global ICT aan Tilburg University.

Prof. dr. Kim Putters: solidariteit en collectiviteit, nu en in de toekomst

“Een stevige en sterke economische basis is belangrijk voor al onze collectieve voorzieningen en zeker ook voor pensioen.”

Kim Putters is voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en universiteitshoogleraar Brede Welvaart aan Tilburg University.

Verder lezen

• Lees het algemene verslag van het Jubileumcongres Pensioen & Wetenschap en het verslag van de rondetafelgesprekken met Koningin Máxima.

Hoe vergroten we de financiële weerbaarheid van mensen op weg naar hun oude dag?

Het pensioenstelsel in Nederland is in het algemeen goed geregeld. De armoede onder ouderen is laag en met veel mensen gaat het heel goed. Toch is er ook een kwetsbare groep met wie het minder goed gaat, zegt Olaf Simonse, onderzoeker en adviseur bij het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag. Deze groep is niet financieel weerbaar op hun oude dag. Met andere woorden: ze zijn niet in staat om financiële schokken op te vangen zonder dat ze in de problemen komen.

Wat zijn belangrijke factoren als het gaat om financiële weerbaarheid en hoe hangen ze samen? En welke interventies zijn mogelijk om financiële weerbaarheid te vergroten? Dat zijn vragen die naar voren komen in deze podcast onder leiding van Saskia ter Ellen. Daarin schuift naast Simonse ook Tarik Uçar aan. Hij is uitvoerend bestuurder bij Pensioenfonds Schoonmaak, een fonds waar één op de drie gepensioneerden geen volledige AOW krijgt en soms ook geen AIO-aanvulling vanuit de overheid.

Uçar wijst erop dat de oorzaak van de financiële kwetsbaarheid vaak al teruggaat tot de jaren zestig en zeventig. Daarnaast geldt voor overheidsregelingen als de AIO-aanvulling een aanvraagvereiste, hoewel vaak al bekend is of iemand ergens recht op heeft. Simonse legt uit waarom de vervangingsratio, een veelgebruikte maatstaf voor financiële weerbaarheid, niet voldoet. Ook gaat hij in op het lopende onderzoek naar hoe we deze weerbaarheid vergroten op weg naar de oude dag.

Verder lezen

• Het Verkenningsonderzoek financiële weerbaarheid: Op weg naar de oude dag op de website van het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag. Dit onderzoek heeft het Kenniscentrum uitgevoerd in samenwerking met Wijzer in geldzaken.
• Het door Netspar gefinancierde onderzoek Voorkomen van financiële kwetsbaarheid tijdens pensionering: cumulatieve risicofactoren en effectieve interventies op de website van Netspar. Dit onderzoek is van start gegaan in 2025 en is het vervolg op het Verkenningsonderzoek. Olaf Simonse werkt hierin samen met met collega’s Wilco van Dijk en Marret Noordewier van Universiteit Leiden en Verena Seibel en Mara Yerkes van Universiteit Utrecht. Op de onderzoekspagina vind je de contactgegevens van Simonse, voor als je werkt in de pensioensector en meer wilt weten of wilt meedenken over dit onderzoek.
• Uitleg over de aanvulling vanuit de aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO). Deze is bedoeld voor mensen die in Nederland wonen en een laag inkomen hebben. Bijvoorbeeld omdat ze de geen AOW of geen volledige AOW krijgen.

Welke invloed hebben opleidingsverschillen op het aantal gezonde jaren na pensioen?

De AOW-leeftijd en de levensverwachting van mensen zijn aan elkaar gekoppeld. Daarbij hangt de verhoging van deze leeftijd af van nationale projecties die zijn gebaseerd op de levensverwachting van de gehele bevolking, die gemiddeld gezien over de tijd steeds hoger wordt. Hoe hangt dit samen met de levensverwachting van verschillende sociaal-economische groepen? Wilma Nusselder, universitair docent op het Erasmus MC en Anja De Waegenaere, professor of Actuarial Science and Accounting aan Tilburg University onderzochten dit. Ze keken hierbij met name naar opleidingsverschillen.

In deze podcast deelt Anja De Waegenaere een opvallende uitkomst van dit onderzoek met gespreksleider Saskia ter Ellen en directeur Arjan Vliegenthart van het Nibud: aangezien de stijging in levensverwachting voor lageropgeleiden langzamer gaat dan voor hogeropgeleiden, zijn lageropgeleiden bij een verhoging van de AOW-leeftijd relatief gezien slechter af. Bovendien hebben zij voor hun pensioenleeftijd gemiddeld gezien al niet meer zo’n goede gezondheid, terwijl hogeropgeleiden in verwachting juist wel nog verschillende jaren in goede gezondheid van hun pensioen kunnen genieten.

Vliegenthart noemt dit een brisante conclusie, die een prominentere rol zou mogen spelen in het huidige pensioendebat. Wat zijn de consequenties van beleidsaanpassingen voor de kwetsbare groepen in de samenleving? Welk beleid zou hierop kunnen inspelen? En hoe kunnen mensen uit verschillende disciplines – zoals econometristen, juristen en arbeidsdeskundigen – samen op zoek gaan naar een oplossing voor dit complexe vraagstuk?

Verder lezen

• Netspar Industry Paper: Opleidingsverschillen in sterfte en gezondheid en implicaties van de verdere uniforme stijging van de AOW-leeftijd van Wilma Nusselder en Anja De Waegenaere
• Hoe oud worden mensen in Nederland? Pagina van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over de levensverwachting in Nederland. De AOW-leeftijd hangt vooral af van de levensverwachting die het CBS verwacht.
• De pagina van het Nibud met publieksvoorlichting over pensioen

Hoe kunnen alle werkenden in Nederland een adequate pensioenopbouw realiseren?

Niet iedereen in Nederland bouwt voldoende pensioen op. Afhankelijk van de definitie gaat het om ongeveer 10 tot 25 procent van de werkenden in Nederland, meer dan twee miljoen mensen. Volgens hoogleraar pensioenen Bastiaan Starink aan Tilburg University is dit een groep waarvan we weten dat ze kwetsbaar zijn op hun oude dag. Hoe kunnen we dit voorkomen en ervoor zorgen dat ze een adequate pensioenopbouw realiseren?

In deze podcast onder leiding van Saskia ter Ellen schuift Starink aan bij Annemieke Visser-Brons, Chief Commercial Officer bij Athora. Zij herkent zich in het beeld van werkgevers waar te weinig of geen pensioen wordt opgebouwd. Daarnaast zijn er veel zelfstandigen zonder personeel die geen adequate pensioenopbouw realiseren.

Visser-Brons benadrukt dat de discussie hierover ingewikkeld is. Zo zijn er soms goede redenen om tijdelijk minder pensioenpremie in te leggen. Tegelijk is het ontzettend belangrijk om op tijd te beginnen pensioen op te bouwen. Ontdek in deze podcast de opties die Starink en zijn collega-onderzoekers voorstellen voor een adequate pensioenopbouw, waaronder een pensioenplicht voor alle werkenden. Hoe kijkt Visser-Brons hiernaar vanuit de praktijk?

Verder lezen

• Netspar Industry Paper: Pensioen voor alle werkenden van Casper van Ewijk, Erik Lutjens, Eduard Ponds en Bastiaan Starink
• Website van Athora, ook bekend van Zwitserleven

Kun je pensioendeelnemers beter betrekken met een burgerberaad?

Het was niet eerder gebeurd op deze schaal en op zo’n grondige manier: pensioendeelnemers met elkaar in dialoog laten gaan en ze op die manier betrekken bij een belangrijk thema. Begin 2024 organiseerde Pensioenfonds Detailhandel voor het eerst een Deelnemersdialoog over verantwoord beleggen. Dit initiatief is geïnspireerd door het burgerberaad, een manier om mensen te betrekken bij besluitvorming. In deze podcast spreekt gespreksleider Saskia ter Ellen met twee mensen die deze Deelnemersdialoog mede hielpen opzetten.

Een van die betrokkenen is Rob Bauer, hoogleraar Finance aan Universiteit Maastricht. Zijn universiteit werkt sinds lange tijd op onderzoeksgebied samen met Pensioenfonds Detailhandel. Hij vroeg zich af hoe je op een betere manier dan met vragenlijsten de daadwerkelijke duurzaamheidsvoorkeuren van pensioendeelnemers kunt meten. Een van de problemen van vragenlijsten zijn namelijk de sociaal wenselijke antwoorden die ze kunnen opleveren.

Pensioenfonds Detailhandel ging aan de slag met deze vraag, samen met onder anderen Bauer en politiek wetenschapper Emmeline Cooper. Al snel haakte Louise Kranenburg aan als manager verantwoord beleggen bij het bestuursbureau van het fonds. Ze legt in de podcast uit dat voor het bestuur de resultaten van eerdere vragenlijsten waardevol maar beperkt waren. Er was meer context nodig om keuzes te maken over het beleggingsbeleid. Hoe konden ze bijvoorbeeld deelnemers inbreng geven in de onderwerpen? Of ze het belang ervan laten aangeven?

Dit kwam uiteindelijk samen in de Deelnemersdialoog. Hierbij ging het om de vraag welke overwegingen pensioendeelnemers maken als je ze meer informatie geeft. Bauer en Kranenburg delen hoe zo’n dialoog eruitziet en wat het heeft opgeleverd, zoals 49 concrete aanbevelingen aan het fondsbestuur. Hoe vertaal je die naar acties en welke dilemma’s spelen mee? En wat zijn mogelijkheden om dit door te ontwikkelen, bijvoorbeeld naar een continue dialoog met deelnemers?

Verder lezen

• Netspar Design Paper 253: Hoe pensioenfondsen democratiseren? Het ontwerpen van een deelnemersdialoog (DMP) bij Pensioenfonds Detailhandel van Emmeline Cooper en Rob Bauer
• De pagina over de Deelnemersdialoog van Pensioenfonds Detailhandel, inclusief een videoverslag

Hoe begeleid je deelnemers bij de keuze tussen een vast en variabel pensioen?

Deelnemers in zogenoemde premieregelingen hebben een wettelijk keuzerecht. Ze hebben de keuze tussen een vastgesteld of een variabel pensioen vanaf de pensioendatum. Deze keuze is complex en kan grote financiële gevolgen hebben. Daarom is het belangrijk dat deelnemers hierbij een goede begeleiding krijgen.

Welke mogelijkheden heb je om dit zo goed mogelijk in te richten? En kun je eigenlijk wel meten of deelnemers een goede keuze hebben gemaakt? Saskia ter Ellen gaat hierover in gesprek met Bas Donkers en Jonne Niesing. Donkers is hoogleraar Marketing aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en Niesing werkt als senior communicatieadviseur bij Stichting Pensioenfonds voor Huisartsen.

Donkers deed met collega’s onderzoek naar keuzebegeleiding bij deze specifieke keuze. Op welke manieren kun je de keuze aanbieden en wat levert dit op? En welke rol spelen visualisaties hierin? Naast deze vragen gaat Donkers in op de grootste bias waar deelnemers bij deze keuze te maken hebben: dat ze geen keuze maken, omdat ze deze zo moeilijk en complex vinden. Oftewel de status quo-bias.

Vanuit de praktijk vertelt Niesing over de uitdaging om deelnemers daadwerkelijk te bereiken en de keuze te laten maken. Hoe pakt zijn werkgever dit aan en stimuleren ze het maken van een actieve en zo bewust mogelijke keuze? En hoe weet je of deelnemers tevreden zijn met deze keuze? Hij deelt de aanpak van Stichting Pensioenfonds voor Huisartsen, waar gemiddeld 85 procent van de deelnemers een actieve keuze maakt.

Verder lezen

• Netspar Design Paper 248: Keuzebegeleiding bij de keuze tussen een vast of een variabel pensioen van Bas Donkers, Benedict Dellaert, Marc Turlings, Annemarie van Hekken, Martin van ’t Zet en Iris Wiggerts
• Uitgebreide uitleg over keuzebegeleiding op het informatieplatform Werken aan ons pensioen
• Het dossier keuzebegeleiding op de website van Netspar

Wat is het effect van financiële prikkels voor werkgevers rondom ziekte en arbeidsongeschiktheid?

Voor een deel van de werkgevers in Nederland gelden gedifferentieerde premies. Deze financiële prikkels moeten ervoor zorgen dat zij voldoende re-integratie-inspanningen bieden voor hun zieke of arbeidsongeschikte werknemers. Dit heet ook wel werkaccommodatie en is mogelijk door bijvoorbeeld aangepaste werktijden, werkomgeving of werkzaamheden.

Wat is het effect van deze financiële prikkels? En wat bepaalt dat werkgevers zich meer inspannen? Met die vragen ging promovenda Laura Jansen aan de Rijksuniversiteit Groningen samen met haar coauteurs aan de slag. Over de uitkomsten gaat ze in gesprek met Anneloes Goossens, beleidssecretaris Sociale zaken bij werkgeversorganisatie VNO-NCW en MKB-Nederland. Het gesprek wordt geleid door Saskia ter Ellen, directeur kennisdeling bij Netspar.

Ze gaan onder meer in op een wetswijziging van 2013, die ook werknemers zonder vast contract onder de gedifferentieerde premies liet vallen. Jansen vond op basis van haar data geen bewijs voor het mechanisme waarop de wijziging gebaseerd is. Zo leidde de premiedifferentiatie niet tot grotere re-integratie-inspanningen bij deze werknemers.

Goossens deelt in de podcast verder dat 80 procent van het langdurig verzuim niets met het werk te maken heeft. Tegelijk zijn werkgevers er verantwoordelijk voor, zowel financieel als in alles wat ze moeten doen in het kader van de re-integratie. Jansen stelt hier tegenover dat je als werkgever wel iemand in een andere functie kunt accommoderen. Maar hoe pakt dat uit in de praktijk?

Verder lezen

• Netspar Design Paper 246: Bepalende factoren van re-integratie-inspanningen voor langdurig zieke werknemers van Viola Angelini, Max Groneck, Laura Jansen en Raun van Ooijen
• Een overzicht van de regels bij ziekte voor werkgevers en werknemers vanuit de Rijksoverheid
• Uitleg voor werkgevers over de gedifferentieerde premie Werkhervattingskas van het UWV

Hoe kun je deelnemers op een adequate manier geautomatiseerd begeleiden bij keuzes over hun pensioen?

Deelnemers kunnen nogal wat keuzes maken bij de invulling van hun pensioen. Hoe kunnen wetenschappelijke inzichten helpen om ze op een adequate manier geautomatiseerd te begeleiden bij deze keuzes? En wat zijn daarbij de ethische afwegingen? In deze aflevering gaat Saskia ter Ellen hierover in gesprek met Minou van der Werf en Yuri Leysner.

Minou van der Werf is senior onderzoeker en projectmanager bij het Brightlands Institute for Smart Society (BISS) van de Universiteit Maastricht. Ze vertelt in de podcast dat ethische uitdagingen vaak ondergesneeuwd zijn. Daarbij is het niet alleen belangrijk om na te denken over wat mogelijk is, maar ook over wat wenselijk is.

Yuri Leysner is Group Digital Officer bij pensioenuitvoerder APG. Hij geeft aan dat het lastige bij ethiek is dat iets niet altijd goed of fout is. De waarde zit juist in het gesprek met de juiste mensen. Als je een bepaald product bespreekt in een bredere context, dan kun je achter zaken komen waar je geen rekening mee houdt.

Luister naar dit gesprek over onderzoek naar ‘holistisch’ geautomatiseerd financieel advies en de raakvlakken met keuzebegeleiding. Daarbij gaan Van der Werf en Leysner onder meer in op de ethische overwegingen wanneer je hiermee aan de slag gaat. Ook bespreken ze het belang van een definitie van goed geautomatiseerd advies of goede geautomatiseerde begeleiding.

Verder lezen

• Netspar Design paper 236: Uitdagingen bij geautomatiseerd financieel advies: Definitie en ethische afwegingen van Robert Gianni, Minou van der Werf, Lisa Brüggen, Darian Meacham, Jens Hogreve, Thomas Post en Jonas Heller
• Uitgebreide uitleg over keuzebegeleiding op het informatieplatform Werken aan ons pensioen
• Het dossier keuzebegeleiding op de website van Netspar

Welke rol speelt de wetenschap in het pensioendebat?

In 2005 is Netspar opgericht als academisch kennisnetwerk rond pensioenen en vergrijzing. In dit netwerk participeren onderzoekers uit alle Nederlandse universiteiten. De initiatiefnemers waren Theo Nijman en Lans Bovenberg, die kort daarvoor de NWO-Spinozapremie had gewonnen. Netspar heeft zich sindsdien ontwikkeld tot een invloedrijke bron van kennis rond pensioenen.

In deze aflevering twee prominente stemmen uit het debat van de afgelopen decennia. Dit debat heeft geleid tot de nieuwe pensioenwet, de Wet toekomst pensioenen (Wtp). We spreken met Peter Gortzak en Theo Nijman. Gortzak is voormalig vicevoorzitter bij de FNV en tot voor kort hoofd beleid bij APG. Nijman is nu nog hoogleraar Econometrie van de financiële markten aan Tilburg University en onderzoeksdirecteur bij Netspar.

In de podcast gaan Nijman en Gortzak in op de rol die de wetenschap speelt in het pensioendebat. Daarnaast bespreken zij de rol die de wetenschap heeft gespeeld in de aanloop naar de huidige pensioenhervormingen. Gespreksleider is Saskia ter Ellen, directeur kennisdeling bij Netspar.

Verder lezen

• De NWO-Spinozapremie, de onderscheiding die Lans Bovenberg in 2003 ontving en de aanleiding was om samen met Theo Nijman Netspar op te richten
• Rapport van de Commissie Frijns (2010): Pensioen: “Onzekere zekerheid”
• Rapport van de Commissie Goudswaard (2010): Een sterke tweede pijler. Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen