Netspar Podcast Pensioen & Wetenschap

Kun je pensioendeelnemers beter betrekken met een burgerberaad?

Het was niet eerder gebeurd op deze schaal en op zo’n grondige manier: pensioendeelnemers met elkaar in dialoog laten gaan en ze op die manier betrekken bij een belangrijk thema. Begin 2024 organiseerde Pensioenfonds Detailhandel voor het eerst een Deelnemersdialoog over verantwoord beleggen. Dit initiatief is geïnspireerd door het burgerberaad, een manier om mensen te betrekken bij besluitvorming. In deze podcast spreekt gespreksleider Saskia ter Ellen met twee mensen die deze Deelnemersdialoog mede hielpen opzetten.

Een van die betrokkenen is Rob Bauer, hoogleraar Finance aan Universiteit Maastricht. Zijn universiteit werkt sinds lange tijd op onderzoeksgebied samen met Pensioenfonds Detailhandel. Hij vroeg zich af hoe je op een betere manier dan met vragenlijsten de daadwerkelijke duurzaamheidsvoorkeuren van pensioendeelnemers kunt meten. Een van de problemen van vragenlijsten zijn namelijk de sociaal wenselijke antwoorden die ze kunnen opleveren.

Pensioenfonds Detailhandel ging aan de slag met deze vraag, samen met onder anderen Bauer en politiek wetenschapper Emmeline Cooper. Al snel haakte Louise Kranenburg aan als manager verantwoord beleggen bij het bestuursbureau van het fonds. Ze legt in de podcast uit dat voor het bestuur de resultaten van eerdere vragenlijsten waardevol maar beperkt waren. Er was meer context nodig om keuzes te maken over het beleggingsbeleid. Hoe konden ze bijvoorbeeld deelnemers inbreng geven in de onderwerpen? Of ze het belang ervan laten aangeven?

Dit kwam uiteindelijk samen in de Deelnemersdialoog. Hierbij ging het om de vraag welke overwegingen pensioendeelnemers maken als je ze meer informatie geeft. Bauer en Kranenburg delen hoe zo’n dialoog eruitziet en wat het heeft opgeleverd, zoals 49 concrete aanbevelingen aan het fondsbestuur. Hoe vertaal je die naar acties en welke dilemma’s spelen mee? En wat zijn mogelijkheden om dit door te ontwikkelen, bijvoorbeeld naar een continue dialoog met deelnemers?

Verder lezen

• Binnenkort te verschijnen als Netspar Design Paper: Designing a deliberative mini-public at Pensioenfonds Detailhandel van Emmeline Cooper en Rob Bauer
• De pagina over de Deelnemersdialoog van Pensioenfonds Detailhandel, inclusief een videoverslag

Hoe begeleid je deelnemers bij de keuze tussen een vast en variabel pensioen?

Deelnemers in zogenoemde premieregelingen hebben een wettelijk keuzerecht. Ze hebben de keuze tussen een vastgesteld of een variabel pensioen vanaf de pensioendatum. Deze keuze is complex en kan grote financiële gevolgen hebben. Daarom is het belangrijk dat deelnemers hierbij een goede begeleiding krijgen.

Welke mogelijkheden heb je om dit zo goed mogelijk in te richten? En kun je eigenlijk wel meten of deelnemers een goede keuze hebben gemaakt? Saskia ter Ellen gaat hierover in gesprek met Bas Donkers en Jonne Niesing. Donkers is hoogleraar Marketing aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en Niesing werkt als senior communicatieadviseur bij Stichting Pensioenfonds voor Huisartsen.

Donkers deed met collega’s onderzoek naar keuzebegeleiding bij deze specifieke keuze. Op welke manieren kun je de keuze aanbieden en wat levert dit op? En welke rol spelen visualisaties hierin? Naast deze vragen gaat Donkers in op de grootste bias waar deelnemers bij deze keuze te maken hebben: dat ze geen keuze maken, omdat ze deze zo moeilijk en complex vinden. Oftewel de status quo-bias.

Vanuit de praktijk vertelt Niesing over de uitdaging om deelnemers daadwerkelijk te bereiken en de keuze te laten maken. Hoe pakt zijn werkgever dit aan en stimuleren ze het maken van een actieve en zo bewust mogelijke keuze? En hoe weet je of deelnemers tevreden zijn met deze keuze? Hij deelt de aanpak van Stichting Pensioenfonds voor Huisartsen, waar gemiddeld 85 procent van de deelnemers een actieve keuze maakt.

Verder lezen

• Netspar Design Paper 248: Keuzebegeleiding bij de keuze tussen een vast of een variabel pensioen van Bas Donkers, Benedict Dellaert, Marc Turlings, Annemarie van Hekken, Martin van ’t Zet en Iris Wiggerts
• Uitgebreide uitleg over keuzebegeleiding op het informatieplatform Werken aan ons pensioen
• Het dossier keuzebegeleiding op de website van Netspar

Wat is het effect van financiële prikkels voor werkgevers rondom ziekte en arbeidsongeschiktheid?

Voor een deel van de werkgevers in Nederland gelden gedifferentieerde premies. Deze financiële prikkels moeten ervoor zorgen dat zij voldoende re-integratie-inspanningen bieden voor hun zieke of arbeidsongeschikte werknemers. Dit heet ook wel werkaccommodatie en is mogelijk door bijvoorbeeld aangepaste werktijden, werkomgeving of werkzaamheden.

Wat is het effect van deze financiële prikkels? En wat bepaalt dat werkgevers zich meer inspannen? Met die vragen ging promovenda Laura Jansen aan de Rijksuniversiteit Groningen samen met haar coauteurs aan de slag. Over de uitkomsten gaat ze in gesprek met Anneloes Goossens, beleidssecretaris Sociale zaken bij werkgeversorganisatie VNO-NCW en MKB-Nederland. Het gesprek wordt geleid door Saskia ter Ellen, directeur kennisdeling bij Netspar.

Ze gaan onder meer in op een wetswijziging van 2013, die ook werknemers zonder vast contract onder de gedifferentieerde premies liet vallen. Jansen vond op basis van haar data geen bewijs voor het mechanisme waarop de wijziging gebaseerd is. Zo leidde de premiedifferentiatie niet tot grotere re-integratie-inspanningen bij deze werknemers.

Goossens deelt in de podcast verder dat 80 procent van het langdurig verzuim niets met het werk te maken heeft. Tegelijk zijn werkgevers er verantwoordelijk voor, zowel financieel als in alles wat ze moeten doen in het kader van de re-integratie. Jansen stelt hier tegenover dat je als werkgever wel iemand in een andere functie kunt accommoderen. Maar hoe pakt dat uit in de praktijk?

Verder lezen

• Netspar Design Paper 246: Bepalende factoren van re-integratie-inspanningen voor langdurig zieke werknemers van Viola Angelini, Max Groneck, Laura Jansen en Raun van Ooijen
• Een overzicht van de regels bij ziekte voor werkgevers en werknemers vanuit de Rijksoverheid
• Uitleg voor werkgevers over de gedifferentieerde premie Werkhervattingskas van het UWV

Hoe kun je deelnemers op een adequate manier geautomatiseerd begeleiden bij keuzes over hun pensioen?

Deelnemers kunnen nogal wat keuzes maken bij de invulling van hun pensioen. Hoe kunnen wetenschappelijke inzichten helpen om ze op een adequate manier geautomatiseerd te begeleiden bij deze keuzes? En wat zijn daarbij de ethische afwegingen? In deze aflevering gaat Saskia ter Ellen hierover in gesprek met Minou van der Werf en Yuri Leysner.

Minou van der Werf is senior onderzoeker en projectmanager bij het Brightlands Institute for Smart Society (BISS) van de Universiteit Maastricht. Ze vertelt in de podcast dat ethische uitdagingen vaak ondergesneeuwd zijn. Daarbij is het niet alleen belangrijk om na te denken over wat mogelijk is, maar ook over wat wenselijk is.

Yuri Leysner is Group Digital Officer bij pensioenuitvoerder APG. Hij geeft aan dat het lastige bij ethiek is dat iets niet altijd goed of fout is. De waarde zit juist in het gesprek met de juiste mensen. Als je een bepaald product bespreekt in een bredere context, dan kun je achter zaken komen waar je geen rekening mee houdt.

Luister naar dit gesprek over onderzoek naar ‘holistisch’ geautomatiseerd financieel advies en de raakvlakken met keuzebegeleiding. Daarbij gaan Van der Werf en Leysner onder meer in op de ethische overwegingen wanneer je hiermee aan de slag gaat. Ook bespreken ze het belang van een definitie van goed geautomatiseerd advies of goede geautomatiseerde begeleiding.

Verder lezen

• Netspar Design paper 236: Uitdagingen bij geautomatiseerd financieel advies: Definitie en ethische afwegingen van Robert Gianni, Minou van der Werf, Lisa Brüggen, Darian Meacham, Jens Hogreve, Thomas Post en Jonas Heller
• Uitgebreide uitleg over keuzebegeleiding op het informatieplatform Werken aan ons pensioen
• Het dossier keuzebegeleiding op de website van Netspar

Welke rol speelt de wetenschap in het pensioendebat?

In 2005 is Netspar opgericht als academisch kennisnetwerk rond pensioenen en vergrijzing. In dit netwerk participeren onderzoekers uit alle Nederlandse universiteiten. De initiatiefnemers waren Theo Nijman en Lans Bovenberg, die kort daarvoor de NWO-Spinozapremie had gewonnen. Netspar heeft zich sindsdien ontwikkeld tot een invloedrijke bron van kennis rond pensioenen.

In deze aflevering twee prominente stemmen uit het debat van de afgelopen decennia. Dit debat heeft geleid tot de nieuwe pensioenwet, de Wet toekomst pensioenen (Wtp). We spreken met Peter Gortzak en Theo Nijman. Gortzak is voormalig vicevoorzitter bij de FNV en tot voor kort hoofd beleid bij APG. Nijman is nu nog hoogleraar Econometrie van de financiële markten aan Tilburg University en onderzoeksdirecteur bij Netspar.

In de podcast gaan Nijman en Gortzak in op de rol die de wetenschap speelt in het pensioendebat. Daarnaast bespreken zij de rol die de wetenschap heeft gespeeld in de aanloop naar de huidige pensioenhervormingen. Gespreksleider is Saskia ter Ellen, directeur kennisdeling bij Netspar.

Verder lezen

• De NWO-Spinozapremie, de onderscheiding die Lans Bovenberg in 2003 ontving en de aanleiding was om samen met Theo Nijman Netspar op te richten
• Rapport van de Commissie Frijns (2010): Pensioen: “Onzekere zekerheid”
• Rapport van de Commissie Goudswaard (2010): Een sterke tweede pijler. Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen

Hoe de Wet toekomst pensioenen de identiteit van Nederland verandert

Deze podcast is een vraaggesprek met Yves Stevens, professor sociaal recht aan de Universiteit van Leuven en lid van de Scientific Council van Netspar. Hij was spreker op het Pensioen & Wetenschap Jaarcongres 2023 van Netspar. Daar besprak hij het buitenlandse perspectief op de Wet toekomst pensioenen (Wtp) en welke verschuivingen de wet teweegbrengt in de Nederlandse pensioenidentiteit. Later werkte hij dit uit in een paper voor Netspar. In deze podcast gaat hij dieper in op de boodschap in zijn keynote en paper.

SDG & Staatobligaties

Deze Netspar podcast is een vraaggesprek tussen Eline ten Bosch, onderzoeker bij Netspar en Erasmus Universiteit, en Sheila Reneerkens, communicatieadviseur bij Netspar. Eline vertelt over het onderzoek en de publicatie van haar paper over SDG’s en staatobligaties. Het paper schreef ze samen met Mathijs van Dijk en Dirk Schoenmaker, beiden van Erasmus Universiteit. Het paper is in het Engels en speciaal voor het Nederlandse publiek licht zij het paper toe in deze podcast.

afscheidsspeech Lans Bovenberg

Deze Netspar podcast is een weergave van de speech van Lans Bovenberg gehouden op het Netspar symposium van 10 maart ter ere van zijn afscheid. Als één van de oprichters van Netspar heeft Lans Bovenberg een grote rol gespeeld in de discussie rondom de hervorming van het Nederlandse pensioenstelsel.

Wet toekomst pensioenen

Deze Netspar podcast gaat over de Wet toekomst pensioenen. In februari 2023 waren twee deskundigenbijeenkomsten in de Eerste Kamer over het wetsvoorstel. Lans Bovenberg, Theo Nijman en Marike Knoef waren als deskundige uitgenodigd om hun visie te geven. Sheila Reneerkens, communicatieadviseur van Netspar, stelde dit drietal enkele vragen naar aanleiding van hun optreden in de Eerste Kamer.

Pensioen & Zelfstandigen

Gespreksleider Marike Knoef praat met Cristel van de Ven, voorzitter vereniging zelfstandigen Nederland en netwerk zelfstandig ondernemers, lid van de SER, zelf ook zelfstandige ondernemer van Factor Vijf organisatieontwikkeling, Erik Lutjens, hoogleraar pensioenrecht  aan de VU en pensioenrechtadvocaat en Casper van Ewijk, emeritus hoogleraar en onderzoeker bij Netspar.